Voedselverspilling: het probleem en de oplossingen

Op dit moment doen kakkerlakken meer dan jij om de wereld en het milieu te redden. Een grote hyperbool? Niet als je ooit restjes hebt weggegooid of meer eten hebt gekocht dan je eigenlijk op kon die week. Je bent deel van het verspillingsprobleem. Maar net als kakkerlakken, kun je ook deel zijn van de oplossing.


Voordat we uitleggen hoe dat te werk gaat, kijken we naar de huidige staat van voedselverspilling.

Hoe serieus is het voedselverspilling probleem?

In een wereld met 7.7 miljard mensen – dezelfde wereld waar we embryo’s van stamcellen maken en een menselijk oor kunnen 3D-printen – is 1 op de 10 mensen chronisch ondervoed. En dat is niet omdat er te weinig voedsel op onze planeet is om iedereen te voorzien. We produceren genoeg voedsel om alle 7.7 miljard mensen te voeden, plus nog 2 miljard extra mensen. Dit betekent niet dat als er geen voedselverspilling zou zijn, er geen wereldhonger zou zijn. Er zijn andere factoren die meespelen in dit verhaal, zoals armoede, oorlog en klimaatverandering, welke allemaal een grote rol spelen in de wereldhonger. Maar voedselverspilling is een gemiste kans om het probleem te verkleinen.

Naast de relatie tot wereldhonger, benadeeld voedselverspilling ons ook op andere manieren. De voedselproductie doet een te groot beroep op het milieu – niet alleen door uitstoot van broeikasgassen, maar ook het opslokken van land, water en energie. Wanneer voedsel niet wordt opgegeten, wordt niet alleen het eten verspilt, maar ook de impact op het milieu. En wanneer het uiteindelijk op de vuilnisbelt ligt te rotten, stoot het ook nog eens schadelijke gassen zoals methaan uit, wat het totaal CO2-voetafdruk van de voedselindustrie op 3.3 miljard ton per jaar brengt. Dat is bijna evenveel als de koolstof uitstoot van de gehele EU in 2015. En, als voedselverspilling een land zou zijn, komt het op de 3e plek van wereldvervuilers, vlak na China en de VS.

Tot slot brengt voedselverspilling ook een geldprijs met zich mee. Het laatste uitgebreide EU-wijde rapport uit 2012 over de verspilling, suggereert dat de totale kosten van voedselverspilling ongeveer 143 miljard euro per jaar kost in de EU. Van dit bedrag, is ongeveer 98 miljard op rekening van de huishoudens in de EU. Laten we daar even verder op doorborduren. De populatie van de EU is ongeveer 512.6 miljoen mensen en het gemiddelde huishoudens bestaat uit 2.3 mensen. Dat is ongeveer 222.9 miljoen huishoudens. Uit deze rekensom blijkt dat het gemiddelde huishouden hier een kostenpost van 440 euro per jaar voor moet rekenen.

Hoe wordt voedsel verspild?

Het is niet alleen jij en je lunch resten. Voedsel wordt verspild in elke schakel van de leveringsketen.

30 tot 40% van voedsel wordt verspild tijdens de productie en verwerking. In ontwikkelingslanden komt dit vaak door economische toestanden of slechte (opslag)voorzieningen. Bijvoorbeeld: arme boeren kiezen soms om hun gewassen vroegtijdig te oosten voor een snelle uitbetaling. Met als resultaat dat de voedingswaarden en economische waarde van het voedsel daalt, terwijl de waarschijnlijkheid van verspilling steeds groter wordt. In andere gevallen kan het een gebrek zijn aan goede opslagmogelijkheden of verwerkingsmogelijkheden die leiden tot onnodige verspilling van de producten. En dit is slechts de productie, voor het de consument bereikt.

Zodra voedsel bij een retail of etenswaren faciliteit aankomt, is er vaak nog meer verspilling. Een hoop komt voort uit de esthetica van producten. Volgende keer dat je naar de supermarkt gaat moet je eens letten op de perfecte vormen van fruit en groenten. Achter die mooie vormen schuilt een gigantische hoeveelheid prima producten die de consument nooit zal halen. Waarom? Gewoonlijk maken supermarkten de aanname dat consumenten geen fruit of groente zullen kopen die er anders uit zien dan de maatstaaf, desondanks dat consument-onderzoeken dit lang niet altijd ondersteunen. Helaas gebeurd de selectie lang voordat we het doorhebben.

En dit brengt ons bij de grootste voedselverspillers in het Westen – de consumenten en huishoudens. Hier komt jouw lunch en je restjes in het spel. Hier komt ook jouw aandeel in de oplossing aan bod. In Europa wordt 53% van het voedsel verspild door de consument. Om je te helpen in de visualisatie: dat is 95-115 kg voedsel per persoon per jaar. In sub-Sahara Afrika en Zuidoost-Azië is het respectievelijk bedrag slechts 11 kg per persoon per jaar.

Er zijn een aantal factoren die bijdragen aan dit verschil. Een grote factor is onze houding over eten. Mensen in Westerse landen hebben een hogere koopkracht en kunnen meer aanschaffen. En omdat we meer kunnen kopen, eisen we ook meer – bijvoorbeeld meer keuzevrijheid, wat het risico doet verhogen dat producten niet op tijd worden verkocht en worden verspild. In contrast tot de waardering die we hebben voor het eten van voedsel en het fotograferen van onze maaltijden, hebben we eigenlijk niet genoeg respect voor eten. Denk je dat je anders bent? Als je nog in ontkenning bent over je exacte bijdrage tot het voedselverspilling probleem, of je bent nieuwsgierig, kun je deze template gebruiken om te checken hoeveel je verspild en hoe groot jouw impact is op het milieu.

Voedselverspilling: een aantal oplossingen

Voedselverspilling is een serieuze issue, maar in hameren op ‘genezen’, kunnen we beter aan de slag met ‘voorkomen’. Hier zijn een aantal manieren om voedselverspilling te voorkomen:

• Modernisering van faciliteiten

Met name in ontwikkelingslanden, waar de grootste hoeveelheid voedsel al wordt verspild tijdens de productie, kunnen kleine veranderingen een hoop verschil maken. Bijvoorbeeld het vervangen van zakken door kratten. Veel boeren in Azië en Afrika oogsten tomaten in grote zakken, waardoor veel geplet worden of niet mooi genoeg zijn om te kunnen verkopen. Als deze zakken worden vervangen door kratten, verlagen we direct de hoeveelheid verspilling. Vergelijkbare succesverhalen kunnen en zijn behaald in diverse regio’s met tegen onweer beschermde opslagfaciliteiten of het maken van graansilo’s die bestemd zijn tegen schimmels.

• Overheidsinitiatieven

Je denkt misschien al aan Frankrijk in correlatie tot eten. Nu kun je ook aan Frankrijk denken bij voedselverspilling. In 2016 werd Frankrijk het eerste probleem ter wereld die supermarkten een verbod heeft opgelegd voedsel weg te gooien als het nog steeds eetbaar is. In plaats daarvan worden de onverkochte producten doorgestuurd naar goede doelen en voedselbanken. Het resultaat? Minder verspilling en mensen die op voedselbanken moeten vertrouwen, krijgen betere producten voorgeschoteld dan ooit tevoren. Er zijn vergelijkbare initiatieven opgedoken in andere landen in Europa, maar nog lang niet genoeg.

• Out-of-the-box oplossingen

Een goed voorbeeld ligt in China. Aan de ene kant is het de grootste vervuiler in de wereld en zeker geen voorbeeld voor milieubescherming. Aan de andere kant is het een van de weinige landen die innovatief omgaat met het probleem. Hoe doet China het? Kakkerlakken. Miljoenen kleine beestjes worden gebroed in de buitenwijken van de grote steden. Elke ochtend wordt al het voedsel van de huishoudens in tonnen geleverd en gevoerd aan de hongerige kakkerlakken. Als kleine varkens gaan ze te werk: ze zijn niet kieskeurig en eten alles met rap tempo op. Na hun dood, worden ze verwerkt in eiwitrijke dierenvoeding of worden ze gebruikt in cosmetische producten en medicijnen in China. Het is een efficiënt en eco-vriendelijk alternatief voor het dumpen van resten op een vuilnisbelt.

Kakkerlakken an sich gaan ons verspillingsprobleem niet verhelpen, maar ze kunnen dienen als grafische inspiratie voor het vinden van vergelijkbare oplossingen op een bredere schaal.

De ultieme oplossing: jij.

Om alle voedselverspilling compleet uit te schakelen, moeten er verbeteringen plaatsvinden in elke stap van het proces: van productie tot retail. Deze dingen vereisen tijd en zijn vaak niet in onze handen als consument.

Dit zijn dingen die jij kunt doen.

• Ga vaker naar de winkel, maar koop minder.

Je wilt efficiënt zijn en zo min mogelijk boodschappen doen, maar er zit een risico gebonden aan voedsel inslaan voor langere tijd. Zelfs al plan je alle maaltijden en ingrediënten tot het laatste detail, er is altijd wel een last-minute sociaal obstakel zoals een etentje en voordat je het weet zijn al jouw goede bedoelingen in een hoopje rottende stank in je koelkast veranderd. Een betere strategie voor de planeet en jouw portemonnee? Haal jouw boodschappen voor kortere periodes, mocht je planning dan veranderen, hoef je tenminste niks weg te gooien.

Als je wel graag wilt winkelen voor een week of langer per keer, hou dan goed bij welke producten wanneer over datum zullen gaan. Gebruik de nabije producten eerst. En je kunt natuurlijk een aantal dingen invriezen, zoals groenten, zodat ze niet over datum gaan of voedingswaarde verliezen.

• Weet wat de labels betekenen

Als je eenmaal in de supermarkt bent, negeer dan niet de producten die vlakbij de ’te gebruiken tot’ of ’te gebruiken voor’ datum zitten. Zolang de ’tenminste houdbaar tot’ datum nog niet voorbij is, is het veilig om te eten. En wanneer het aankomt op de ‘best te gebruiken voor’ datum, deze wordt bepaald op basis van optimale smaak en textuur, in plaats van veiligheid. Voedsel is veilig om te eten na de ’te gebruiken tot’ datum, berg het goed op en gebruik je gezonde verstand – als iets niet goed ruikt of lijkt alsof het niet eetbaar is, moet je het waarschijnlijk niet op eten.

In veel landen bieden supermarkten kortingen aan op producten die bijna over datum gaan. Er komen steeds meer apps op je telefoon die met gemak al die kortingen bijhouden. Op deze manier help je met het verminderen van voedselverspilling terwijl je ook nog eens geld kunt besparen. En mocht je dan eten kopen wat morgen vergaat, heb je extra motivatie vanavond je maaltijd te bereiden. Het is makkelijker om te bestellen of uit eten te gaan en dit goed te praten, als je weet dat je koelkast inhoud nog wel even mee kan gaan.

• Eet minder dierlijke producten

Naast het aanpassen van je winkel gewoontes, kun je ook een bijdrage leveren door het overschakelen naar een veganistisch of vegetarisch dieet. Op grotere schaal is de 30% vermindering van broeikasgas uitstoot te koppelen en te vergelijken met het ontnemen van alle verspilling op zowel retail als consument niveau.

Nog niet klaar om vlees- en zuivelproducten vaarwel te zeggen? Je kunt nog steeds je milieu impact verminderen door je maaltijden te ontzien van de meeste milieu schadelijke dierlijke producten zoals rund- en lamsvlees. Zelfs al vervang je de helft van je rundvlees met plantaardige alternatieven, zou je nog steeds bijdragen aan twee-derde van de milieuvoordelen van een vol veganistisch dieet.

Concluderende gedachte

Over twee generaties zullen we terugkijken en ons afvragen hoe we zo lang de verspilling konden negeren. Het is ten slotte niet te vergelijken met het genezen van kanker – je hebt geen speciale expertise nodig om bij te dragen aan de oplossing. Elke keer dat je boodschappen doet of eten weg wilt gooien, krijg je de kans de toekomst beter te maken. Pak je kans.